Side Apollon ve Athena Tapınakları

Side ile özdeşleşmiş olan, hatta Side'nin simgesi kabul edilen 'Nar' sembolüne koşut olarak adlandırılan Side Apollon ve Athena Tapınakları; görkemli duruşları, güneşe-göğe el uzatır konumları, hayranlık uyandırıcı tarihi soluklarıyla günümüzde de farklı kültür dokularından insanları kendine adeta çekmektedir.

Apollon Tapınağı Nerede

M.S. 2. yy. olarak tarihlendirilen, Antik Side Kentinin kurulduğu yarımadanın güney kısmında ve antik limanın doğusunda, limana giren gemileri karşılar nitelikte yapılmış olan iki kısımlı tapınaklar Antik Side Kent'inin iki büyük tanrısı Tanrı Apollon ve Tanrıça Athena'ya adanmıştır. Limana yakın ve sütunlu caddenin sonunda yer alan, kutsal alan 'temenos' içerisindeki Apollon ve Athena tapınağı; antik kentte düzenlenen bayramların, dini ve sportif festivallerin taçlandırılarak son verildiği bir konumdadır adeta.

Apollon ve Athena Tapınakları Tarihi

Antik Side Kenti halkı kurucu tanrı ‘Arkhegetes’ sıfatı ile Tanrı Apollon ve Tanrıça Athena’yı da onurlandırmıştır. Apollon’un kurucu tanrı olmanın yanında bir diğer özelliğine atfende, ata tanrı ‘Patroos’ sıfatı, yazıtlardan ve sikkelerden elde edilen epigrafik kanıtlar ile tanımlanan ‘Sidetes’ Sideli sıfatıdır.

Antik Side Kent'inin varlık olgusuna sentezlenen, saygınlığını ön saflarda tutan, onurunu koruyan ve sürekliliğini sağlayan kutsal kişiler olarak onore edilen Tanrı Apollon ve Tanrıça Athena’nın (Side Athena'sı) Anadolu kökenli tanrı ve tanrıça oldukları eski Anadolu Kült geleneklerinden gelen simgeler taşıdıkları çeşitli tarihi literatürlerde vurgulanmıştır. Anadolu inanç sisteminde ana tanrıça figüründen tanrı düşüncesine geçiş tanrı ve tanrıça düşüncelerinin kilometre taşları Anadolu Apollon Kült’ü içinde görülmektedir. Bu inanç sisteminde tanrı Apollon dişil ve eril gücün, toprak ve suyun, ödül ve cezanın birleşiminin, okçuluk ve hekimliğin sembolüdür. Tanrıça Athena’nın kutsal meyvesinin Anadolu’ da, bereketin sembolü sayılan ‘Nar’ olması ve bazı heykellerde bu ayrıntının yer alması da Anadolu köken tezini doğrular niteliktedir.

Tanrı Apollon

Anadolu kökenli bir tanrı olan Apollon, namı diğer Ataların Tanrısı (Theos Patroos); Helenistik çağdan başlayıp Roma İmparatorluğunun sonuna kadar süren Kült olmuş, Batı Anadolu’da kurulan birçok devletin kurucusunun Apollon’un soyundan geldiği efsanesini yaratmış Zeus ile Leto’nun oğlu Artemis’in ikizi, isimleri sıfatları saymakla bitmeyen Tanrı Apollon. ‘Apello’ yani defetmek, kötülükten korumak anlamına gelen kelimeden adını aldığı bazı kaynaklarda rivayet olunsa da tam olarak kesinleştirilememiştir. Çobanlık yapmak üzere cezalandırıldığı dönemde Çoban Apollon (Apollon Nomios) diye isimlendirilen Apollon , Hermes’ten aldığı efsanevi müzik aleti Lirden çıkardığı eşsiz tınılı müzikler sayesinde müziğin, dansın, şiirin tüm güzel sanatların esin tanrıçaları 9 Müz’lerin (Mousa) tanrısı kimliğine (Mousagates) dönüşür. Gümüş yayıyla oku en uzağa atan okların tanrısıdır. Tıbbı insanlara öğrettiğinden hekimliğin tanrısıdır. Sağlık ve arınma tanrısı Apollon’un oklarının hastalıklardan (özellikle veba ve koleradan) koruduğu inancı doğrultusunda kentlerin giriş kapılarına okçu Apollon heykelleri dikildiği bilinmektedir. Homeros’un İlyada destanında ışık saçan, çok parlak, güneşe özdeş (Phoibos) sıfatıyla Anadolu için öyle bir güneş tanrısıdır ki ‘ tüm iyilikler ondan gelir, onun ışığı ve ısısı ile tüm ekinler büyür, meyveler olgunlaşır, ışığı bataklığı kurutur, hastalıkları defeder’ ifadeleri yer alır. Yine destanda başka bir sıfatı da (Lykia) Likyalıdır.

‘Tanrıların en güzeli’ kimliğiyle, ölümsüz gençliğin ve erkek güzelliğinin tanrısıdır. İnsan yüzünün güzelliğini derecelendiren Altın Oran kuralının simgesi olarak birçok eserde genç, güzel, mavi gözlü ve sakalsız olarak betimlenmiştir. Gerçeğin, biliciliğin, kehanetin tanrısıdır. Sezgi, ilham ve vicdanın sembolüdür.

Tanrıça Athena

Antik Side Kent’inin kurucu tanrılarından biri olarak kabul edilen Tanrıça Athena (Side Athena’sı), ‘deniz hakimesi’, ‘bereket tanrıçası’, ‘deniz ticaretinin koruyucusu’ sıfatlarıyla tanımlanmıştır. Adına düzenlenen Limanın açılması ‘Epibaterios’ Bayramı, Athena’nın Antik Side’de deniz tanrıçası olarak onurlandırıldığının kanıtıdır adeta. Antik Side kentinde kullanılan sikkeler içeri sinde, Helenlere özgü savaş tanrıçası figürü olarak betimlenmiştir Tanrıça Athena.

Athena’ya ait olduğu bilinen heykel ve kabartmalarda Anadolu’da kutsal meyve olarak kabul edilen, “Nar” figürünün kullanılması ve Tanrıça Athena’ya da “bereket tanrıçası” olarak sentezlenmesine dayandırılmıştır. Side Athena’sının Anadolu’nun yerel öğelerine uzanan Anadolu kökenli bir Tanrıça olduğu, belki de Anadolu Kült geleneklerine özgü yerel bir tanrıçanın zamanla Tanrıça Athena’ya dönüştürüldüğü söylemi bazı epigrafik kanıtlar sayesinde dile getirilmiştir.